નદી એ એવો વહેતો પ્રવાહ છે કે જે માત્ર ખેતી માટે જ નહીં પરંતુ કોઈપણ સંસ્કૃતિના વિકાસમાં પણ મદદ કરે છે. પ્રાચીન કાળથી માનવી નદીને દેવી-દેવતાઓના રૂપમાં પૂજતો આવ્યો છે. આપણે એ પણ જાણીએ છીએ કે આપણા દેશમાં એવા ઘણા ઋષિઓ થયા છે જેમણે નદીના કિનારે કઠોર તપ કરીને આધ્યાત્મિકતા અને મોક્ષ સંબંધી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું છે.
ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓએ નદીના સંદર્ભમાં –“નદી એ જમીનની ઉપરની સપાટી પર વહેતો પાણીનો પ્રવાહ છે જેના સ્ત્રોતો કુદરતી રીતે સરોવરો, ગ્લેશિયર્સ, ધોધ હોય છે.”
નદીઓ એ કુદરતની મૂળભૂત શક્તિ છે જેણે લાખો વર્ષોથી પૃથ્વીના ભૂમિને આકાર આપવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. પાણીના આ વહેતા જથ્થાએ ઊંડી ખીણો કોતરેલી છે, વિશાળ ખીણો બનાવે છે અને સમૃદ્ધ કાંપ જમા કરે છે.
નદીઓનું મહત્વ
નદીઓનું મહત્વ અતિરેક કરી શકાતું નથી કારણ કે તે આપણા જીવન અને પર્યાવરણના અસંખ્ય પાસાઓમાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવે છે.
તાજા પાણીનો પુરવઠો:
નદીઓ માનવ વપરાશ, કૃષિ અને ઉદ્યોગ માટે તાજા પાણીના પ્રાથમિક સ્ત્રોત તરીકે સેવા આપે છે. તેઓ પીવા માટે, પાકની સિંચાઈ અને જળવિદ્યુત શક્તિના ઉત્પાદન માટે પાણી પૂરું પાડે છે. નદીઓની નજીક સ્થિત સમુદાયો તેમની દૈનિક પાણીની જરૂરિયાતો માટે તેમના પર ભારે આધાર રાખે છે.
કૃષિ અને ખાદ્ય સુરક્ષા:
નદીઓ દ્વારા વહન કરવામાં આવતા કાંપને કારણે નદીની ખીણો અને પૂરના મેદાનો ઘણીવાર અત્યંત ફળદ્રુપ હોય છે. આ વિસ્તારો ખેતી માટે આદર્શ છે, જે પાકની ખેતી અને પશુધનના ઉછેર માટે પરવાનગી આપે છે.
પરિવહન અને વેપાર:
નદીઓ ઐતિહાસિક રીતે વેપાર અને વાણિજ્ય માટે આવશ્યક પરિવહન માર્ગો છે. તેઓ લાંબા અંતર પર માલસામાન, ખાસ કરીને ભારે અથવા તોતિંગ વસ્તુઓને ખસેડવાના ખર્ચ-અસરકારક માધ્યમો પ્રદાન કરે છે. નદીઓ વિવિધ પ્રદેશોને જોડે છે અને આર્થિક વિનિમયની સુવિધા આપે છે, પ્રાદેશિક વિકાસ અને જોડાણમાં ફાળો આપે છે.
હાઇડ્રોપાવર જનરેશન:
નદીઓમાં હાઇડ્રોપાવર દ્વારા નોંધપાત્ર પ્રમાણમાં સ્વચ્છ અને નવીનીકરણીય ઉર્જા ઉત્પન્ન કરવાની ક્ષમતા છે. ડેમ અને હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પાવર પ્લાન્ટ વહેતા પાણીની ગતિ ઊર્જાનો ઉપયોગ કરે છે, તેને વીજળીમાં રૂપાંતરિત કરે છે. હાઇડ્રોપાવર એ ઊર્જાનો વિશ્વસનીય અને ટકાઉ સ્ત્રોત છે જે અશ્મિભૂત ઇંધણ પર નિર્ભરતા ઘટાડે છે અને આબોહવા પરિવર્તન સામે લડવામાં મદદ કરે છે.
મનોરંજન અને પર્યટન:
નદીઓ તમામ ઉંમરના લોકો માટે મનોરંજનની તકો પૂરી પાડે છે. તેઓ બોટિંગ, ફિશિંગ, સ્વિમિંગ અને વોટર સ્પોર્ટ્સ જેવી પ્રવૃત્તિઓ માટે પ્રવાસીઓને આકર્ષે છે.
નદીઓના મૂલ્યને ઓળખવું અને તેના સંરક્ષણ અને સંરક્ષણ માટે પગલાં લેવા જરૂરી છે. તાજા પાણીના સંસાધનોની સતત ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવા અને નદીની જીવસૃષ્ટિની આરોગ્ય અને અખંડિતતા જાળવવા માટે ટકાઉ વ્યવસ્થાપન પ્રથાઓ, જવાબદાર પાણીનો ઉપયોગ અને સંરક્ષણ પ્રયાસો નિર્ણાયક છે.
નદીઓએ પૃથ્વી પર એક
અવિશ્વસનીય છાપ છોડી છે, તે વિશિષ્ટ ભૂમિસ્વરૂપ બનાવે છે, વિવિધ ઇકોસિસ્ટમને
પ્રોત્સાહન આપે છે અને માનવ સંસ્કૃતિના જીવન રક્ત તરીકે સેવા આપે છે. આપણી આસપાસના
વિશ્વને આકાર આપવામાં નદીઓના મહત્વને સમજવું તેમના પર્યાવરણીય, સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક
મહત્વની કદર કરવા માટે જરૂરી છે. આ અમૂલ્ય સંસાધનોના રક્ષક તરીકે, ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે
નદીઓનું રક્ષણ અને જાળવણી કરવાની આપણી જવાબદારી છે.
આથી જ બાળકો પણ નદીઓનું મહત્વ જાણે તે માટે ગજેરા
વિદ્યાભવન ઉત્રાણમાં વર્લ્ડ રીવર ડે નિમિત્તે શાળા દ્વારા તારીખ 25/9/2023 ને સોમવારના રોજ નદીઓ પર
વિદ્યાર્થી જૂથ ચર્ચા નું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. જેમાં શાળાના બાળકોએ ભારતની મહત્વની નદીઓ, નદીઓના ઉદગમ સ્થાન, નદીઓ પર બાંધવામાં આવેલા
બંધ, નદીઓના
પ્રાચીન ઇતિહાસ, અને નદીઓનું મહત્વ તેમજ નદીઓમાં થતું પ્રદૂષણ અને
નદીઓમાં થતું પ્રદૂષણ કેવી રીતે અટકાવી શકાય તેના ઉપર બાળકોએ જુથ ચર્ચા કરી હતી. આ
કાર્યક્રમમાં શાળાના પ્રિન્સિપાલ તેમજ
વાઇસ પ્રિન્સિપાલ અને શાળાના શિક્ષકો મિત્રો પણ હાજર રહ્યા હતા. તેમણે પણ
કાર્યક્રમને અનુરૂપ નદીઓની જાળવણી માટે
આપણી જવાબદારી પર વક્તવ્ય બાળકોને આપ્યું
હતું.
