હવન

       પુર્વના આકાશની ક્ષિતિજે લાલાશ પડતો સોનેરી સૂર્ય ઉગે છે તેની સાથે જ રાત્રીનો ગાઢ અંધકાર અદ્રશ્ય થઈ જાય છે.  એક નવા પ્રભાતનું આગમન થાય છે.  એની સાથે જ સમગ્ર સૃષ્ટિ ચેતનવંતી બની જાય છે.  પક્ષીઓ કલરવ કરવા માંડે છે.  રંગબેરંગી સુગંધિત ફૂલો ખીલી ઊઠે છે  અને તેમની સુગંધથી સમગ્ર વાતાવરણ મહેંકી ઊઠે છે. એ જ રીતે ધ્યાન પણ અચેતન મનના ગહન અંધકારમાં એક દીવો પ્રગટાવવા સમાન છે.  ધ્યાનથી અચેતન મન પ્રકાશિત થઈ જાય છે.  આપણા અચેતન મનમાં જન્મજન્માંતરોના સારા કે ખરાબ,  શુભ કે અશુભ સંસ્કાર,  પાપ કે પુણ્ય વગેરેનો અંધકાર છવાયેલો હોય છે.  સારા કે ખરાબ અનુભવોની સ્મૃતિઓ,  દમન કરેલી ઈચ્છાઓ,  વાસનાઓ,  કામનાઓ વગેરે આપણા અચેતન મનમાં દબાઈને પડી રહી હોય છે,  તેથી ત્યાં અંધકાર છે એમ કહી શકાય. 

        આપણા અચેતન મનના સંસ્કારોમાં એક અદ્રશ્ય આકર્ષણ હોય છે. તે આપણને તેમના તરફ આકર્ષે છે.  તેમની અસર આપણા ચિંતન  ચરિત્ર અને વ્યવહાર ઉપર પડે છે.  તે આપણને કઠપૂતળીની જેમ નચાવે છે.  એ કર્મસંસ્કારો આપણા માટે એક અદ્રશ્ય બંધન બની જાય છે.  તે બંધન કામનાઓ,  મમતા, આસક્તિ વગેરેના કારણે હોય છે.  આપણે મા જગદંબા તરફ જવા ઈચ્છીએ છીએ, પરંતુ આપણે એ દિશામાં આગળ વધી શકતા નથી. એ તરફ આપણે એકાગ્ર થઈ શકતા નથી કારણ કે કર્મસંસ્કારોનું બંધન આપણને વારંવાર એમના તરફ ખેંચે છે. આ સંસ્કારો અદ્રશ્ય હોય છે,  પરંતુ તે ખૂબ શક્તિશાળી હોય છે,  તેથી તેમના પ્રભાવ, પ્રલોભન તથા આકર્ષણમાં ફસાઈને મોટે ભાગે લોકો એ સંસ્કારોથી પ્રેરિત માર્ગ પર ચાલતાં રહે છે.  જ્યારે આપણે ઈશ્વરની ઉપાસના કરવા બેસીએ છીએ ત્યારે ચિત્તની ચંચળતા આપણને વિચલિત કરી દે છે,  તે આપણને પરેશાન કરે છે.  આપણે ધ્યાન કરવા બેસીએ એની સાથે જ આપણા ચિત્તના સંસ્કારો આપણી ઉપર આક્રમણ કરે છે.  એના લીધે ધ્યાનમાં આપણું મન એકાગ્ર થતું નથી.  ભૂતકાળની સ્મૃતિઓ એક પછી એક આપણા મનમાં ઘુમરાયા કરે છે અને આપણે તેમના પ્રવાહમાં વહેતાં જઈએ છીએ.