દિવાળી, જેને ‘દિવાળી’ અથવા ‘દીપાવલી’ પણ કહેવામાં આવે છે, ભારત અને અન્ય ઘણા દેશોમાં ઉજવવામાં આવતી એક મહત્વપૂર્ણ તહેવાર દિવાળી છે. આ દિવસે પ્રકાશ અને સુખનો સંદેશ પ્રસારિત થાય છે. દિવાળીનો સમય ખાસ કરીને ખાસ રહે છે, કારણ કે તે નવા વર્ષનો આરંભ અને લક્ષ્મી પૂજન સાથે જોડાયેલી છે. દિવાળીનો ઉત્સવ હિંદુ ધર્મમાં અનેક આધ્યાત્મિક અને ધાર્મિક કારણોસર ઉજવવામાં આવે છે. આ તહેવારનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય શ્રી રામનો રાવણ પર વિજય અને લક્ષ્મી પૂજન છે. લોકો આ દિવસે તેમના ઘરોને ઉજાગર કરવા માટે દીવો અને મોમ્બતીઓ સળગાવે છે, જે અંધકારથી પ્રકાશ તરફના માર્ગને દર્શાવે છે.
દિવાળી તહેવારની ધાર્મિક માન્યતાઓ
દિવાળી, અનેક ધાર્મિક માન્યતાઓ સાથે સંકારાયેલી છે. દરેક માન્યતા અને દંતકથાઓ દિવાળીના તહેવારની ઉજવણીમાં ખાસ મહત્વ ધરાવે છે.
- ભગવાન શ્રી રામનો વિજય
દિવાળીની ઉજવણીનો મુખ્ય આધાર શ્રી રામ અને લક્ષ્મણનો રાવણ પર વિજય છે. ભગવાન શ્રી રામ, સીતાને બચાવવા માટે, લંકામાં ગયા હતા અને રાવણનો પરાજય કર્યો હતો અને વિજય મેળવીને પોતાના રાજ્યમાં પાછા ફરે છે ત્યારે લોકો તેમના સ્વાગત માટે દીવા પ્રગટાવે છે. આ દિવસે લોકો રામ, સીતા અને લક્ષ્મણની પૂજા કરે છે, તેમના વિજય અને ધાર્મિક ધર્મના પાલન માટે આભાર વ્યક્ત કરે છે.
- દેવી લક્ષ્મીનું પૂજન ધાર્મિક માન્યતા
દિવાળી પર દેવી લક્ષ્મીનું પૂજન કરવામાં આવે છે, જે ધનની અને સમૃદ્ધિના દેવી છે. માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે લક્ષ્મી ઘરોમાં પ્રવેશ કરે છે, તેથી લોકો પોતાનું ઘર સ્વચ્છ રાખે છે અને સજાવે છે. લક્ષ્મી પૂજન સમયે દીવા સળગાવવાની પરંપરા છે, જે ધન અને સમૃદ્ધિને આકર્ષિત કરે છે.
- વિષ્ણુ અને કૃષ્ણના અવતાર
કેટલાક વિસ્તારોએ આ તહેવારને ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર, જે નરસિંહ રૂપે થવાનો માને છે તેની સાથે પણ જોડ્યું છે. આ દિવસે નરસિંહ રૂપે વિષ્ણુએ હિરણ્યકશિપનો પરાજય કર્યો.
દુર્ગા પૂજા
કેટલાક પ્રદેશોમાં, દિવાળીને માતા દુર્ગાની પૂજાનો પણ મહત્વ છે, ખાસ કરીને દિવાળી તહેવારના પહેલા સાત દિવસમાં. માતા દુર્ગાની વિજય સાથે, લોકોને નકારાત્મકતા અને દુષ્ટતા પર શાંતિની ભાવના મળે છે.
- દિવાળીના તહેવારોમાં દિવસોની માન્યતા
- અગિયારસનું મહત્વ
અગિયારસ, જેને “ગૌરવંતા” અથવા “અગિયારસના દિવસ” પણ કહેવાય છે, દિવાળી તહેવારની ઉજવણીના સંદર્ભમાં ખાસ મહત્વ ધરાવે છે. આ દિવસનું વિશેષ મહત્વ છે ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક રીતે . સામાન્ય રીતે લોકો અગિયારસના દિવસથી દીવા પ્રગટાવીને આ તહેવારની શરૂઆત કરે છે.
પૌરાણિક માન્યતાઓ
- ભગવાન વિષ્ણુનું પૂજન: અગિયારસના દિવસે ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરવામાં આવે છે. માનવામાં આવે છે કે આ દિવસ પર ભગવાન વિષ્ણુએ નરસિંહ અવતાર ધારણ કર્યો હતો, અને હિરણ્યકશિપુનો પરાજય કર્યો હતો.
- દેવી લક્ષ્મીનું પૂજન: તે દિવસ પર દેવી લક્ષ્મીની આરાધના પણ થાય છે, જે ધરતી પર સમૃદ્ધિ અને સુખ લાવે છે.
- વાઘબારસનું મહત્વ
વાઘબારસ, જેને “વાઘનોટ્રી” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, દિવાળી તહેવારમાંનું એક વિશેષ દિવસે ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે લોકો પોતાનું આદર અને પ્રેમ પ્રદર્શિત કરવા માટે વાઘનું પૂજન કરે છે. તે ખાસ કરીને પશુપાલક સમાજોમાં વધુ લોકપ્રિય છે.
પૌરાણિક માન્યતાઓ
- વાઘનું પૂજન: વાઘબારસના દિવસે લોકો વાઘનું પૂજન કરે છે, જે શક્તિ અને શક્તિશાળી પ્રાણીને પ્રતીક તરીકે માનવામાં આવે છે. આ દિવસે પશુપાલકો તેમના પશુઓને વિશેષ આદર અને પ્રેમ સાથે મેળવે છે.
- દેવતાનો આશીર્વાદ: માનવામાં આવે છે કે વાઘનું પૂજન કરવાથી પરિવાર અને વ્યવસાયમાં વિજય અને સમૃદ્ધિ મળે છે.
ધનતેરસનું મહત્વ
ધનતેરસ, જે દિવાળી તહેવારના દિવસોમાંના ઉજવાય છે, હિંદુ ધર્મમાં ખાસ મહત્વ ધરાવે છે. આ દિવસે ધન અને સમૃદ્ધિના દેવતા કુબેર અને દેવી લક્ષ્મીની આરાધના કરવામાં આવે છે.
પૌરાણિક માન્યતાઓ
- કુબેર અને લક્ષ્મીનું પૂજન: આ દિવસે લોકોએ દેવી લક્ષ્મી અને દેવતા કુબેરનું પૂજન કર્યું, જે સમૃદ્ધિ અને માલમત્તાના પ્રતીક છે.
- કાળી ચૌદસનું મહત્વ
કાળી ચૌદસ, જેને “નરક ચતુર્દશી” પણ કહેવાય છે, દિવાળી તહેવારના પાંચ દિવસોમાંથી એક મહત્વપૂર્ણ દિવસ છે. આ દિવસે લોકો તેમના પાપોને માફ કરવા અને આત્મશોધન માટે પ્રાર્થના કરે છે.
પૌરાણિક માન્યતાઓ
- નરકમાં પ્રવેશ: માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે નરકમાં પ્રવેશ કરવો વધુ ભક્તિ અને પ્રાર્થનાનો દિવસ છે. આ દિવસે પ્રાર્થના કરીને, પાપોનું કમી કરવું અને આત્માની શુદ્ધતા મેળવવી મહત્વપૂર્ણ છે.
- ભૂત-પ્રેતના સમાધાન: આ દિવસે ભૂત-પ્રેતોથી મુક્તિ મેળવવા માટે લોકો વિશેષ પૂજા કરે છે. આ દિવસે રાતે ઘરોમાં દીવા અને મોમ્બતીઓ રાખવાની પરંપરા છે.
- દિવાળી દિવસનું મહત્વ
દિવાળી દિવસ, જે “દિવાળી” તરીકે ઓળખાય છે, હિંદુ ધર્મમાં અને અન્ય અનેક સંપ્રદાયોમાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ તહેવાર છે. આ દિવસે પ્રકાશ, ખુશી અને સમૃદ્ધિનો ઉજવાય છે. અહીં દિવાળી દિવસના કેટલાક મુખ્ય પાસાઓ અને તેનો મહત્વ જણાવવામાં આવ્યો છે:
પૌરાણિક માન્યતાઓ
- દિવાળીનો દિવસ શ્રી રામ, સીતાના પતિ, અને લક્ષ્મણ દ્વારા રાવણના પરાજયની ઉજવણીનો દિવસ છે. આ પ્રસંગે તેઓ અયોધ્યામાં પરત ફર્યા હતા, જે પ્રજાના માટે આનંદ અને ખુશીની વાત હતી.
- આ ઘટનાને પ્રકાશ અને આનંદનો પ્રતીક માનવામાં આવે છે, જે આપણને જીવનમાં અંધકાર પર પ્રકાશના વિજય તરફ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરાવે છે.
- નવા વર્ષની ઉજવણી
દિવાળી, જેનું મુખ્ય આગમન “ધનતેરસ” સાથે થાય છે, તેમાં નવા વર્ષની ઉજવણી પણ સામેલ છે. આ તહેવાર હિંદુ કેલેન્ડર મુજબ નવા વર્ષની શરૂઆતનું પ્રતિક છે, ખાસ કરીને ગુજરાત અને અન્ય કેટલીક રાજ્યોએ આ અવસરને ખાસ રૂપે ઉજવતા હોય છે.
- નવા વર્ષનો આરંભ
- પ્રથમ દિવસ: હિંદુ ધર્મમાં નવા વર્ષની શરૂઆત આ દિવસથી માનવામાં આવે છે. લોકો નવા સંકલ્પો અને આશાઓ સાથે નવા વર્ષનો આરંભ કરે છે.
- ધાર્મિક ઉજવણી: આ દિવસે ભગવાનને પ્રાર્થના કરીને, લોકો નવા વર્ષમાં સુખ, સમૃદ્ધિ અને શાંતિની આશા રાખે છે.
- ઘરોને સજાવવું: લોકો પોતાના ઘરોને સ્વચ્છ કરીને, રંગોળી, દીવા અને મોમ્બતીઓથી સુંદર રીતે સજાવે છે.
- ભાઈદુજનું મહત્વ
ભાઈદુજ, જેને “ભાઈબીજ” અથવા “ભાઈ દૂજ” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, દિવાળી પર્વના પાંચ દિવસોની ઉજવણીના અંતમાં આવે છે. આ દિવસ ભાઈ અને બહેન વચ્ચેના સંબંધને ઉજવતો છે અને તેનો વિશેષ અર્થ છે.
પૌરાણિક કથા
- યમરાજ અને યમુના: માનવામાં આવે છે કે આ દિવસ ભગવાન યમરાજ અને તેમની બહેન યમુનાની કથાને ઉજાગર કરે છે. યમુનાએ યમરાજને જમણાં બનાવ્યા અને તેમને આમંત્રણ આપ્યું. યમરાજે તેમને આશ્વાસન આપ્યું કે તે ભાઈઓને આ દિવસે પ્રાણ રક્ષણ આપે છે.
- પ્રેમ અને સ્નેહ: આ કથા ભાઈ અને બહેનના પ્રેમ અને બાંધણને દર્શાવે છે.
- લાભ પાચમનું મહત્વ
લાભ પાચમ જે દિવાળીના તહેવારોમાં એક મહત્વપૂર્ણ દિવસે ઉજવાય છે, તે ખાસ કરીને વેપારીઓ અને વ્યવસાયીઓ માટે વિશેષ અર્થ ધરાવે છે. આ દિવસની ઉજવણી અનેક ધાર્મિક અને સામાજિક માન્યતાઓ સાથે સંકળાયેલી છે. વેપારનો પ્રથમ દિવસ: લાભ પાચમના દિવસથી વેપારીઓ પોતાના વેપાર શરૂ કરે છે.
લક્ષ્મી પૂજન- આ દિવસે દેવી લક્ષ્મીની આરાધના કરવામાં આવે છે, અને આવનારું વર્ષ ધન અને સમૃદ્ધિ લાવે તેવી પ્રાથના કરે છે.
દિવાળી માત્ર એક ઉજવણી નથી, પરંતુ તે જીવનના અનેક પાસાઓને ઉજાગર કરે છે. તે ઉજવણી, સંસ્કૃતિ, ભક્તિ, અને એકતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. તે આપણા જીવનમાં શાંતિ, પ્રગતિ અને આશાની કિરણ લાવે છે. દિવાળી દરેકના જીવનમાં ઉજાગર થતો પ્રકાશ અને ખુશીની શરૂઆત બની રહે.
Happy Diwali…!
