ગણેશ ચતુર્થી હિંદુ ધર્મનો એક અત્યંત લોકપ્રિય અને શ્રદ્ધાપૂર્વક ઉજવાતો તહેવાર છે. આ તહેવાર ભાદરવા મહિનાની શુક્લ ચતુર્થીના દિવસે આવે છે. શ્રી ગણેશજીને હિંદુધર્મમાં વિઘ્નહર્તા, બુદ્ધિ અને જ્ઞાનના દેવતા તરીકે માનવામાં આવે છે. કોઈપણ શુભ કાર્યની શરૂઆતમાં સૌપ્રથમ ગણપતિનું સ્મરણ કરવામાં આવે છે. એ કારણે આ તહેવારને વિશેષ મહત્વ છે.
ભારતમાં ખાસ કરીને મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, કર્ણાટક, આંધ્રપ્રદેશ તથા ગોવા રાજ્યમાં ગણેશ ચતુર્થીની ઉજવણી ભવ્યતા સાથે કરવામાં આવે છે. લોકો પોતાના ઘરોમાં તેમજ જાહેર પંડાલોમાં ગણપતિજીની પ્રતિમા સ્થાપિત કરે છે. પ્રતિમા માટીની જ હોવી જોઈએ તેવો સંદેશ પર્યાવરણ જાગૃતિ માટે આપવામાં આવે છે. ગણેશજીની સ્થાપના બાદ દસ દિવસ સુધી ભક્તિભાવથી પૂજા, આરતી, ભજન અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો યોજાય છે. નાના-મોટા, સ્ત્રી-પુરુષ, વૃદ્ધ-બાળક સૌ સમાન ઉત્સાહથી તહેવારમાં જોડાય છે.
શ્રી ગણેશને મોદક અતિ પ્રિય છે. તેથી પ્રસાદ રૂપે ખાસ કરીને મોદક અને લાડુ બનાવવામાં આવે છે. ઘરમાં ગણેશજીની આરતી ગવાય છે, મંત્રોચ્ચાર થાય છે અને દરેક વ્યક્તિ તેમના આશીર્વાદ માટે પ્રાર્થના કરે છે. આ દિવસો દરમિયાન લોકો પોતાના મિત્રો અને સગાં-સંબંધીઓના ઘરમાં જઈને એકબીજાને શુભેચ્છાઓ પાઠવે છે. સામાજિક એકતા, સૌહાર્દ અને ભક્તિભાવ તહેવાર દરમિયાન અનુભવી શકાય છે.
દસમા દિવસે અનંત ચતુર્દશીને ગણેશ વિસર્જન કરવામાં આવે છે. વિસર્જન સમયે લોકો ઉત્સાહભેર નૃત્ય કરે છે અને “ગણપતિ બાપ્પા મોરયા, પુરચા વર્ષી લૌકર્યાં” ના ગર્જનાથી સમગ્ર વાતાવરણ ગુંજી ઉઠે છે. આ વિદાય ભલે હૃદયને પીડાદાયક લાગે, છતાં તે આવતા વર્ષે ફરીથી વધુ ઉત્સાહ સાથે ગણેશજીને આવકારવાની પ્રેરણા આપે છે.
ગણેશ ચતુર્થી માત્ર ધાર્મિક તહેવાર નથી, પણ એ એક સામાજિક ઉજવણી પણ છે. આ તહેવાર આપણને અનેક સંદેશ આપે છે – એકતા, ભક્તિ, શાંતિ, પર્યાવરણ પ્રત્યેની જાગૃતિ અને જ્ઞાન પ્રત્યેનો ઝોક. સમાજમાં લોકો વચ્ચે સૌહાર્દ જળવાઈ રહે અને જીવનમાંથી અડચણો દૂર થાય તેવા સંકલ્પો સાથે આ તહેવાર ઉજવાય છે.
આજે સમયની સાથે સાથે ગણેશ ચતુર્થીની ઉજવણીમાં કેટલીક બદલાવ જોવા મળે છે. પર્યાવરણને નુકસાન ન થાય તે માટે પ્લાસ્ટર ઓફ પેરિસની પ્રતિમાઓની જગ્યાએ માટીની પ્રતિમા પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. વિસર્જન માટે કૃત્રિમ તળાવો બનાવવામાં આવે છે. આ રીતે લોકો આધ્યાત્મિક આનંદ સાથે પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારી પણ નિભાવતા થયા છે.
આ તહેવાર આપણને એ યાદ અપાવે છે કે જીવનમાં ભલે કેટલીય મુશ્કેલીઓ આવે, પરંતુ શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને એકતાથી આપણે દરેક વિઘ્ન દૂર કરી શકીએ છીએ. ગણેશ ચતુર્થી ભક્તિ અને આનંદની ઉજવણી છે, જે આપણું જીવન પ્રકાશિત કરીને આપણને સન્માર્ગે ચાલવાની પ્રેરણા આપે છે.
