નવરાત્રિ (સંસ્કૃત: નવ = નવ, રાત્રિ = રાત્રિઓ) હિંદુઓનો એક મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે. તે નવ રાત્રિ અને દસ દિવસો સુધી ઉજવાય છે, દેવી (દુર્ગા માતા)ની આરાધના માટે સમર્પિત છે. વર્ષ દરમિયાન વિવિધ નવરાત્રિઓ ઉજવાય છે, પરંતુ સૌથી મહત્વપૂર્ણ શરદ નવરાત્રિ છે, જે આશ્વિન મહિનામાં (સપ્ટેમ્બર-ઑક્ટોબર) આવે છે. આખરી દિવસે વિજયાદશમી અથવા દશેરા ઉજવાય છે.
નવરાત્રિનો ઇતિહાસ અને પૂરણિક મહત્વ
નવરાત્રિ અસત્ય પર સત્યના વિજયનું પ્રતીક છે. દેવી દુર્ગાએ મહિષાસુર નામના દાનવનો સંહાર કર્યો હતો. દેવતાઓએ પોતાની શક્તિઓનો સંગમ કરીને માતા દુર્ગાની રચના કરી હતી, જેમણે નવ દિવસ સુધી યુદ્ધ કરીને દશમે દિવસે વિજય મેળવ્યો. ભગવાન શ્રીરામે પણ રાવણવધ પહેલા નવરાત્રિના દિવસોમાં માતા દુર્ગાની આરાધના કરી હતી.
ધાર્મિક, સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક પાસાઓ
દરેક નવરાત્રિના દિવસે માતાજીના અલગ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ નવ સ્વરૂપો (શૈલપુત્રી, બ્રહ્મચારિણી, ચંદ્રઘંટા, કુષ્માંડા, સ્કંદમાતા, કાત્યાયની, કાળરાત્રિ, મહાગૌરી અને સિદ્ધિદાત્રી) ભક્તોને અલગ-અલગ ગુણો પ્રદાન કરે છે. નવરાત્રિના દરેક દિવસે અલગ રંગ ધારણ કરવામાં આવે છે. આ રંગો માતાજીના સ્વરૂપ અને ગુણોને દર્શાવે છે. ગુજરાતમાં ગરબા અને ડાંડીયા રાસ માટે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે. પૂર્વ ભારતમાં દુર્ગાપૂજા પંડાલો સાથે ભવ્ય રીતે ઉજવાય છે. દક્ષિણ ભારતમાં ગોલુ બોમ્બાની પરંપરા છે. ઉત્તર ભારતમાં રામલીલા અને કન્યાપૂજન થાય છે.
નવ દિવસ અને માતાજીના સ્વરૂપો
શૈલપુત્રી : હિમાલયની પુત્રી અને શક્તિનું પ્રતીક.
શ્લોક:
वन्दे वाञ्छितलाभाय चन्द्रार्धकृतशेखराम्।
वृषारूढ़ां शूलधरां शैलपुत्रीं यशस्विनीम्।।
બ્રહ્મચારિણી : તપ, શાંતિ અને સન્માનનું પ્રતીક.
શ્લોક:
दधाना करपद्माभ्यामक्षमालाकमण्डलुम्।
देवी प्रसीदतु मयि ब्रह्मचारिण्यनुत्तमा।।
ચંદ્રઘંટા : પરાક્રમ અને શાંતિનું સંયોજન.
શ્લોક:
पिण्डजप्रवरारूढा चण्डकोपास्त्रकैर्युता।
प्रसादं तनुते मह्यं चन्द्रघण्टेति विश्रुता।।
કુષ્માંડા : બ્રહ્માંડની સર્જનશક્તિ.
શ્લોક:
सुरासम्पूर्णकलशं रुधिराप्लुतमेव च।
दधाना हस्तपद्माभ्यां कूष्माण्डा शुभदास्तु मे।।
સ્કંદમાતા : સંતાન સમૃદ્ધિની દેવી.
શ્લોક:
सिंहासनगता नित्यं पद्माश्रितकरद्वया।
शुभदास्तु सदा देवी स्कन्दमाता यशस्विनी।।
કાત્યાયની : શૌર્ય અને ન્યાયની દેવી.
શ્લોક:
चन्द्रहासोज्ज्वलकरा शार्दूलवरवाहना।
कात्यायनी शुभं दद्यादेवी दानवघातिनी।।
કાળરાત્રિ : અંધકાર પર પ્રકાશનો વિજય.
શ્લોક:
एकवेणी जपाकर्णपूरा नग्ना खरास्थिता।
लम्बोष्ठी कर्णिकाकर्णी तैलाभ्यक्तशरीरिणी।।
મહાગૌરી : શુદ્ધિ અને ક્ષમાશક્તિનું પ્રતીક.
શ્લોક:
श्वेते वृषे समारूढा श्वेताम्बरधरा शुचिः।
महागौरी शुभं दद्यान्महादेवप्रमोददा।।
સિદ્ધિદાત્રી : સર્વ પ્રકારની સિદ્ધિ આપનારી દેવી.
શ્લોક:
सिद्धगन्धर्वयक्षाद्यैरसुरैरमरैरपि।
सेव्यमाना सदा भूयात्सिद्धिदा सिद्धिदायिनी।।
નવરાત્રિ 2025 તમારા જીવનમાં નવી શક્તિ, આનંદ અને સમૃદ્ધિ લાવે તેવી શુભેચ્છાઓ.
જય માતાજી! બોલ મારી અંબે!
