જનમાષ્ટમી, જેને કૃષ્ણ જન્માષ્ટમી અથવા ગોકુળાષ્ટમી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ભારતમાં સૌથી પ્રિય તહેવારોમાંનો એક છે, જે ભગવાન વિષ્ણુના આઠમા અવતાર ભગવાન કૃષ્ણના જન્મ નિમિત્તે ઉજવવામાં આવે છે. આ તહેવાર સામાન્ય રીતે ઓગસ્ટ અથવા સપ્ટેમ્બર મહિનામાં આવે છે અને સમગ્ર દેશમાં ખૂબ જ ભક્તિ, ઉત્સાહ અને સાંસ્કૃતિક જીવંતતા સાથે ઉજવવામાં આવે છે.
જનમાષ્ટમીનું મહત્વ : હિન્દુ પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, ભગવાન કૃષ્ણનો જન્મ મથુરામાં મધ્યરાત્રિએ દેવકી અને વાસુદેવને ત્યાં ધર્મનું રક્ષણ કરવા અને દુષ્ટતાનો નાશ કરવા માટે થયો હતો. ભગવદ્ ગીતામાં તેમના ઉપદેશો વિશ્વભરમાં લાખો લોકોને પ્રેરણા આપે છે. જન્માષ્ટમી માત્ર તેમના દિવ્ય જન્મની ઉજવણી જ નહીં પરંતુ પ્રેમ, સત્ય અને ન્યાયીપણાના સંદેશનો પણ ફેલાવે છે.
ભારતભરમાં ઉજવણીઓ
મધ્યરાત્રિ ઉજવણીઓ : મંદિરો અને ઘરોને ફૂલો અને રોશનીથી સુંદર રીતે શણગારવામાં આવે છે. ભક્તો દિવસભર ઉપવાસ કરે છે અને મધ્યરાત્રિએ ઉપવાસ તોડે છે, જે કૃષ્ણના જન્મનો માનવામાં આવે છે. ખાસ પ્રાર્થનાઓ, ભજન (ભક્તિગીતો) અને કીર્તનો કરવામાં આવે છે.
મહારાષ્ટ્રમાં દહીં હાંડી : મહારાષ્ટ્રમાં જન્માષ્ટમીનું એક મુખ્ય આકર્ષણ રોમાંચક દહીં હાંડી કાર્યક્રમ છે. ગોવિંદા તરીકે ઓળખાતા યુવાનોના જૂથો દહીં, માખણ અને મીઠાઈઓથી ભરેલા વાસણને તોડવા માટે માનવ પિરામિડ બનાવે છે, જે કૃષ્ણના રમતિયાળ સ્વભાવનું પ્રતીક છે.
વૃંદાવન અને મથુરામાં રાસ લીલા : વૃંદાવન અને મથુરાના પવિત્ર નગરોમાં, રાસ લીલા નામના નાટકોમાં કૃષ્ણના બાળપણ અને યુવાનીનો પ્રસંગ દર્શાવવામાં આવ્યો છે. હજારો યાત્રાળુઓ આ ભક્તિમય પ્રદર્શનો જોવા માટે ભેગા થાય છે.
ઝાંકી (ટેબ્લો) અને ઉપવાસ : લોકો કૃષ્ણના જીવનના દ્રશ્યોની સુંદર ઝાંકી (ટેબ્લો) બનાવે છે, ખાસ કરીને બાળ કૃષ્ણના પારણા સમારોહ. ભક્તો ઘણીવાર કડક ઉપવાસ રાખે છે અને મધ્યરાત્રિ પછી ફક્ત દૂધ આધારિત તૈયારીઓનું સેવન કરે છે.
પરંપરાગત ભોજન : માખણ મિશ્રી, પંચામૃત, ખીર, સાબુદાણા ખીચડી અને વિવિધ મીઠાઈઓ જેવી ખાસ વાનગીઓ પ્રસાદ તરીકે તૈયાર કરવામાં આવે છે. આ ખોરાક કૃષ્ણના દૂધ અને માખણ પ્રત્યેના પ્રેમ સાથે જોડાયેલા છે.
સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક સાર :
જન્મષ્ટમી ફક્ત એક તહેવાર કરતાં વધુ છે – તે કૃષ્ણ દ્વારા શીખવવામાં આવેલા શાશ્વત મૂલ્યોની યાદ અપાવે છે:
સત્ય માટે ઊભા રહો.
ભગવાનમાં શ્રદ્ધા રાખો.
પરિણામો (નિષ્કામ કર્મ) પ્રત્યે આસક્તિ વિના તમારી ફરજ બજાવો.
આ તહેવાર લોકોને એકસાથે લાવે છે, સમુદાયના બંધનોને મજબૂત બનાવે છે અને હવાને દૈવી આનંદથી ભરી દે છે. મધ્યરાત્રિએ મંદિરના ઘંટ વાગવાથી લઈને નાના કૃષ્ણના પોશાક પહેરેલા બાળકોના હાસ્ય સુધી, જન્માષ્ટમી ખરેખર સમગ્ર ભારતમાં હૃદયને પ્રકાશિત કરે છે.
